een verstoring, vertekening, bij het meten van een variabele of een proces. Biases komen ook voor in onderzoek; als een variabele gebiased is, is de validiteit aangetast. Stel dat deelnemers in de experimentele conditie verteld wordt dat zij een nieuwe behandeling krijgen, terwijl deelnemers in de controleconditie verteld wordt dat zij de controleconditie zijn. Die informatie kan tot verwachtingen leiden die de onderzoeksresultaten verstoren en dus bias introduceren. Confounders leiden ook tot bias in een studie. Verder lijden mensen zelf aan vertekeningen in de informatieverwerking (wat ook biases zijn), waardoor ze niet goed zijn in introspectie.

Een effectmaat wordt die gebruikt om het verschil tussen twee gemiddelden uit te drukken op een manier die onafhankelijk is van de schaal waarop de afhankelijke variabele gemeten is. Cohen’s dd is gedefinieerd als het verschil tussen twee gemiddelden, gedeeld door de standaarddeviatie. De tentatieve kwalitatieve labels die worden gebruikt om Cohen’s dd waarden te duiden, zijn:

triviaal: tussen −.20−.20 en .20.20

klein / zwak: tussen −.20−.20 en −.50−.50 of tussen .20.20 en .50.50

middelgroot / middelsterk: tussen −.50−.50 en −.80−.80 of tussen .50.50 en .80.80

groot / sterk: tussen −.80−.80 en −1.30−1.30 of tussen .80.80 en 1.301.30

zeer groot / zeer sterk: kleiner dan −1.30−1.30 of groter dan 1.301.30

Confirmatie

confirmatie is het bevestigen van een hypothese. In de wetenschap kan iets nooit worden bewezen, maar er kan wel sterke evidentie worden gevonden dat een bepaalde hypothese klopt. Dit heet confirmatie. Het omgekeerde is falsificatie.

Confounder, confounders

een confounder is een verstorende variabele. Als een onderzoeker een uitspraak wil doen over een verband tussen twee variabelen, vooral over een causaal verband, moeten alle confounders zijn uitgeschakeld. Dit kan alleen door middel van een experiment. Als een experimenteel design niet mogelijk is, kan een onderzoeker proberen in kaart te brengen wat mogelijke confounders zijn, en deze meten, zodat ervoor gecorrigeerd kan worden in de analyses. Maar het is niet mogelijk uit te sluiten dat er nog onbekende confounders resteren. Uitspraken over causaliteit vereisen daarom altijd een experimenteel design.

Conditie, condities

de waarde van een variabele in een manipulatie. Als bijvoorbeeld “blootstelling aan geweld in de media” wordt gemanipuleerd zoals in het klassieke experiment van Bandura met de Bobo-doll, kan die variabele twee waarden hebben: “geen blootstelling” en “wel blootstelling”. Elk van deze waarden correspondeert vervolgens met een conditie in de manipulatie die de operationalisatie van die variabele is.

Construct, constructen

een construct is een psychologische variabele waarvan de definitie is afgeleid van theorie en waarbij die definitie specificeert wat wel en wat niet tot constructvalidering wordt voor empirische evidentie veelal teruggevallen op correlaties, een maat voor samenhang tussen variabelen en/of items. Constructvalidering bestaat een bepaalde variabele behoort.

Constructvaliditeit

Opvatting om de validiteit van een test te bepalen waarbij gekeken wordt in hoeverre de interpretaties van de testscores ondersteund worden door theorie en empirisch bewijs voor het gebruik van deze test bij een bepaalde doelgroep. Bij bijvoorbeeld uit het bepalen van de samenhang van items en schalen onderling (bijvoorbeeld of items van de sensation-seekingschaal voldoende met elkaar samenhangen) en samenhang met andere variabelen en uitkomsten (zijn deze relaties zoals verwacht wordt op basis van theorie en eerder onderzoek).

Continu, continue, Continu meetniveau, Continue variabele

een variabele op het interval of ratio meetniveau.

Controleconditie

in een experiment is een controleconditie een conditie waarin er geen manipulatie plaatsvindt. De inhoud van de controleconditie wordt daarom zo vastgesteld dat deze gematched is met de experimentele condities, in alle aspecten behalve de te manipuleren onafhankelijke variabele(n).

Convenience sampling

bij deze vorm van steekproeftrekking worden deelnemers gekozen op basis van een aantal praktische criteria, zoals dat ze gemakkelijk toegankelijk zijn (denk aan het werven van deelnemers binnen je kennissenkring), geografische locatie (denk aan het benaderen van scholen in de buurt zodat leerlingen die je wilt testen niet te ver hoeven te fietsen), de bereidheid van deelnemers zichzelf aan te melden voor onderzoek (denk aan het posten van een oproep op sociale media) etc. Convenience sampling is meestal weinig systematisch. Er wordt meestal niet nagedacht over welke kenmerken de deelnemers uit de steekproef moeten hebben en er wordt niet nagedacht hoe deze steekproef het beste bereikt kan worden. Het verkrijgen van data die representatief is voor de populatie staat niet centraal. Een convenience sample is een vorm van een non-probability sample.

Correlatieanalyse

de analysetechniek waarmee de correlatiecoëfficiënt wordt berekend.

Correlatie, correlaties, correlatiecoëfficiënt

een maat voor samenhang tussen twee continue variabelen. Als over correlatie in het algemeen wordt gesproken, wordt meestal Pearson’s correlatie bedoeld, gesymboliseerd door r, en berekend door de covariantie van twee variabelen te delen door het product van hun standaarddeviaties. Omdat de standaarddeviaties afhankelijk zijn van de schaal waarop een variabele is gemeten, wordt de covariantie hierdoor gecorrigeerd voor de schaal waarop beide variabelen zijn gemeten. De correlatie loopt daarom altijd van -1 (een volledig negatief verband) via 0 (volledige onafhankelijkheid) naar 1 (een volledig positief verband). Het kwadraat van de correlatie geeft weer hoeveel procent van elkaars variantie de twee variabelen delen. Een correlatie van .40 correspondeert dus met een middelsterk effect, waarbij de variabelen 16% van elkaars variantie verklaren (.402=.16). De variantie van elke variabele is dan ongeveer zes keer zo groot als de covariantie (de gedeelde variantie). De correlatie is ook een effectmaat met de volgende tentatieve kwalitatieve labels:

Correlatie, correlaties, correlatiecoëfficiënt

een maat voor samenhang tussen twee continue variabelen. Als over correlatie in het algemeen wordt gesproken, wordt meestal Pearson’s correlatie bedoeld, gesymboliseerd door r, en berekend door de covariantie van twee variabelen te delen door het product van hun standaarddeviaties. Omdat de standaarddeviaties afhankelijk zijn van de schaal waarop een variabele is gemeten, wordt de covariantie hierdoor gecorrigeerd voor de schaal waarop beide variabelen zijn gemeten. De correlatie loopt daarom altijd van -1 (een volledig negatief verband) via 0 (volledige onafhankelijkheid) naar 1 (een volledig positief verband). Het kwadraat van de correlatie geeft weer hoeveel procent van elkaars variantie de twee variabelen delen. Een correlatie van .40 correspondeert dus met een middelsterk effect, waarbij de variabelen 16% van elkaars variantie verklaren (.402=.16). De variantie van elke variabele is dan ongeveer zes keer zo groot als de covariantie (de gedeelde variantie). De correlatie is ook een effectmaat met de volgende tentatieve kwalitatieve labels:

·       triviaal: tussen −.10−.10 en .10.10

·       klein / zwak: tussen −.10−.10 en −.30−.30 of tussen .10.10 en .30.30

·       middelgroot / middelsterk: tussen −.30−.30 en −.50−.50 of tussen .30.30 en .50.50

·       groot / sterk: tussen −.50−.50 en −.70−.70 of tussen .50.50 en .70.70

·       zeer groot / zeer sterk: kleiner dan −.70−.70 of groter dan .70.70

Correlatiematrix

Een tabel met in de rijen en kolommen variabelen en in de cellen de correlatie tussen die twee variabelen. Correlatiematrices zijn vaak symmetrisch, met dezelfde variabelen in de rijen en de kolommen.

Covariantie

covariantie is dat deel van de variantie dat een variabele deelt met een andere variabele. De covariantie kan gestandaardiseerd worden door deze te delen door het product van de standaarddeviaties van beide variabelen. Hiermee wordt gecorrigeerd voor de meetschalen van beide variabelen, waardoor de resulterende gestandaardiseerde covariantie te vergelijken is tussen studies. Dit heet de correlatie.

Covariaat, covariaten

covariaat kan twee betekenissen hebben. Binnen deze cursus wordt vooral de betekenis gebruikt van onafhankelijke variabele in de context van regressieanalyse (de afhankelijke variabele wordt dan vaak het criterium genoemd). Een covariaat kan ook een variabele zijn die wordt meegenomen in een meerweg (multivariate) variantieanalyse om te corrigeren voor een variabele op het continue meetniveau.

Criterium

binnen de context van regressieanalyse wordt criterium gebruikt om de afhankelijke variabelen aan te duiden. De onafhankelijke variabelen worden dan vaak covariaten genoemd.

Criteriumvaliditeit

criteriumvaliditeit (Engels: criterion validity) heeft betrekking op de mate waarin de uitkomsten van een meetinstrument samenhangen met die op een ander meetinstrument of uitkomstmaat. Van een intelligentietest wordt bijvoorbeeld verwacht dat deze samenhangt met schoolcijfers. Tegenwoordig worden geen verschillende soorten validiteit meer onderscheiden, hoewel deze termen nog wel voorbijkomen in de literatuur. Validiteit wordt gezien als een unitair construct, waarbij naar verschillende informatie gekeken kan worden om uitspraken te doen over de validiteit van een operationalisatie.

Cross-sectioneel onderzoek, cross-sectioneel design, cross-sectionele opzet, cross-sectioneel

in een cross-sectionele studie is er maar één meetmoment. Alle data wordt dus min of meer gelijktijdig verzameld, dus in dezelfde sessie, zonder dat er noemenswaardig veel tijd verstrijkt tussen de metingen.

Curvilineair

als twee variabelen een curvilineair verband vertonen, is de toe- of afname in de ene variabele wel systematisch, maar niet evenredig afhankelijk van de toe- of afname in de andere variabele. Als twee variabelen wel samenhangen, maar geen lineair verband vertonen, is er vaak sprake van een curvilineair verband. Exponentiële verbanden zijn bijvoorbeeld curvilineair.

Data

een verzameling van één of meer datapunten, meestal getallen, die zijn verzameld bij één of meer onderzoekseenheden, meestal deelnemers.

Datamanagementplan

in dit plan leggen onderzoekers uit hoe ze de data en metadata in hun onderzoek opslaan en verwerken.

Datapunt, datapunten

een klein stukje informatie dat volgt uit een meting of manipulatie van een variabele. Dit kan een getal zijn, zoals een score van 6.3 op extraversie of een score van 8.2 op zelfvertrouwen, of een categorie, zoals “blauw” als lievelingskleur. Elke deelnemer in een studie levert meestal minimaal twee, maar vaak veel meer datapunten. Wanneer een operationalisatie (bijvoorbeeld een IQ-test) bij meerdere mensen wordt afgenomen, volgt daaruit voor elke persoon tenminste één datapunt (bijvoorbeeld een IQ-score). Als meerdere mensen worden onderzocht, vormt de reeks van deze datapunten (hier IQ-scores) een datareeks. Deze representeert vaak een variabele. Bij statistische analyses worden datapunten vaak geanalyseerd in een datafile, waarbij deelnemers de rijen bepalen, datareeksen de kolommen (die daarom ook variabelen worden genoemd), en elke cel een datapunt bevat.

Datareeks, datareeksen

als bij meerdere mensen (of op meerdere momenten) dezelfde operationalisatie wordt afgenomen (bijvoorbeeld een IQ-test), vormt de reeks datapunten die deze operationalisatie oplevert (bijvoorbeeld IQ-scores) een datareeks. Een datareeks is een verzameling van een of meer datapunten van dezelfde operationalisatie.

Deciel, decielen

de decielen zijn de kwantielen die samen een datareeks in 1010 gelijke delen splitsen. Een deciel is een punt uit een datareeks waar precies een tiental percentages van de datareeks onder valt. Het tweede deciel is die waarde waar 20%20% van de datapunten in een datareeks onder valt. Het vijfde deciel is die waarde waar 50%50% van de datapunten in een datareeks onder valt, oftewel, de mediaan. Zie ook percentielen.

Dichotome variabele (ook wel binaire variabele) 

een dichotome variabele of operationalisatie kan slechts twee mogelijke meetwaarden aannemen. Deze kan daardoor zowel als nominale, ordinale of intervalvariabele worden gezien en kan dus als categorisch of continu worden opgevat. Omdat er maar twee mogelijke waarden zijn, maakt het voor statistische analyses namelijk niet uit hoe deze twee waarden ten opzichte van elkaar worden geordend. Bovendien is er maar één interval tussen de twee waarden. Alle intervallen tussen opeenvolgende meetwaarden zijn dus altijd even groot (want er is maar een interval). Hoewel dichotome variabelen dus erg veelzijdig zijn, hebben ze ook de minste power.

Dichotoom, dichotome

dichotoom betekent dat iets maar twee waarden aan kan nemen. Het is een synoniem van binair. Zie ook dichotome variabele.

Diptest

een analyse om te bepalen of de verdeling van een datareeks, en dus een variabele, eentoppig is of multimodaal.

Discrete variabele

een discrete variabele is een ander woord voor een categorische variabele.

Distribution

distribution is het Engelse woord voor verdeling.

Doelstelling, doelstellingen

de doelstelling van een onderzoek betreft het uiteindelijke doel. Het primaire doel van een studie is om de relevante onderzoeksvraag of -vragen te beantwoorden, maar om toestemming te krijgen van de ethische commissie moet die onderzoeksvraag of -vragen ook ergens toe leiden. Iets onderzoeken omdat het nu eenmaal wel grappig lijkt, is namelijk meestal geen verstandige besteding van de schaarse onderzoeksmiddelen. Doelstellingen van onderzoek verschillen soms per veld. Onderwijskwaliteit verbeteren is een algemeen geaccepteerde uiteindelijke doelstelling in de onderwijswetenschappen, productiviteit verhogen in de arbeids- en organisatiepsychologie, en gezondheid en welzijn verhogen in de gezondheids- en klinische psychologie. Doelstellingen zijn meestal specifiekere versies van dit soort uiteindelijke ‘globale doelstellingen’. Uit de doelstelling van een onderzoek volgen een of meer onderzoeksvragen.

Dubbel Blinderen, dubbelblind

er is sprake van dubbele blindering als zowel de deelnemers als de onderzoekers (proefleiders) niet weten welke condities worden onderzocht, in welke conditie de deelnemers zitten, en/of welke theoretische verwachtingen er zijn over condities. Dubbele blindering is een manier om invloed van verwachtingen te minimaliseren, en het liefst te voorkomen.

Dubieuze onderzoekspraktijken

er zijn zeer veel dubieuze onderzoekspraktijken mogelijk. Een gemene deler bij dubieuze onderzoekspraktijken is dat de dataverzameling, -analyse of -rapportage (al dan niet bewust) gebaseerd is op het verkrijgen van gewenste resultaten. Het gaat bijvoorbeeld om zaken zoals

·       het selectief rapporteren van variabelen of condities in een studie (bijvoorbeeld alleen de variabelen of condities die het gewenste effect laten zien)

·       flexibiliteit bij de data-analyse: op basis van de uitkomsten van de data-analyse besluiten om wel of niet een extra variabele in de analyse te betrekken of bepaalde afwijkende scores wel of niet in de dataset te laten

·       selectiviteit of flexibiliteit bij het opstellen van de hypotheses: op basis van de uitkomsten van het onderzoek bepaalde* hypotheses* achterwege laten of achteraf aanpassen zodat deze beter aansluiten bij de gevonden resultaten

·       flexibiliteit bij de dataverzameling: op basis van de resultaten besluiten om extra data te verzamelen (omdat voorlopige data-analyse nog niet de gewenste effecten laat zien) of juist eerder stoppen met de dataverzameling (omdat voorlopige data-analyse al het gewenste effect laat zien).

Eentoppige verdeling, eentoppig

een verdeling met één top.

Eenweg-variantieanalyse

bivariate variantieanalyse, waarbij het verband tussen twee variabelen wordt onderzocht en er dus maar één onafhankelijke variabele is.

Effect

een effect is een verband tussen variabelen. Afhankelijk van de context kan de implicatie zijn dat dat verband causaal is of niet. In de context van statistische analyses is een effect van xx op yy simpelweg het verband tussen xx en yy waarbij impliciet is dat xx de onafhankelijke variabele is en yy de afhankelijke variabele. Hierbij wordt dus niet geïmpliceerd dat een eventueel verband (effect) causaal is. Buiten de statistische context wordt met de term ‘effect’ wel vaak een causaal verband bedoeld. Als dan gesteld wordt dat x een effect heeft op yy, dan wordt gesteld dat als xx verandert, daardoor yy ook verandert.

Effectgrootte, effectgroottes

een getal dat de sterkte van het verband tussen twee variabelen weergeeft. Door middel van een effectmaat zoals Pearson’s rr, Cohen’s dd of ω2ω2 kan de effectgrootte uitgedrukt worden.

Effectmaat

een maat die de sterkte van het verband tussen twee variabelen, oftewel de effectgrootte, uitdrukt. In deze cursus worden de effectmaten Pearson’s rr, Cohen’s dd en ω2ω2 (omega²) besproken. Bovendien wordt η2η2 (eta²) besproken en afgeraden.

Effectvariantie

in de context van variantieanalyse is de effectvariantie dat deel van de variantie in de afhankelijke variabele dat wordt verklaard door de factor (de onafhankelijke variabele). De effectvariantie van alle factoren samen wordt wel de modelvariantie genoemd.

Empirische onderzoekscyclus

de iteratieve opvolging van de volgende fasen in wetenschappelijk onderzoek:

·       de formulering van een onderzoeksvraag

·       het ontwerp van een studie

·       de verzameling van data

·       de analyse van de verzamelde data

de rapportage over dit proces en de uitkomsten Hoewel verzameling van data pas mag starten nadat de onderzoeksvraag en het ontwerp van de studie vastliggen en ethische toetsing van het onderzoek heeft plaatsgevonden, lopen de stadia in de praktijk soms door elkaar. Zo vereist ethische toetsing poweranalyses en worden er dus al analyses uitgevoerd voordat er data zijn verzameld (hoewel die analyses natuurlijk niet worden uitgevoerd op de verzamelde data). Ook moeten onderzoeksvragen vaak bijgesteld worden als blijkt dat het niet mogelijk is om een studie te ontwerpen die de oorspronkelijke onderzoeksvragen kan beantwoorden, of realiseren onderzoekers zich vaak tijdens de rapportage dat ze extra analyses willen draaien.

Error

de error of ruis in een variabele is alle spreiding (variatie) in een variabele die wordt veroorzaakt door variabelen waar de onderzoeker niet in geïnteresseerd is. Voorbeelden zijn individuele verschillen tussen deelnemers zoals persoonlijkheid, factoren zoals het weer, en meetfouten.

Errorvariantie

in de context van variantieanalyse is de errorvariantie of residuele variantie dat deel van de variantie in de afhankelijke variabele dat niet wordt verklaard door een factor (een onafhankelijke variabele).

Experiment, experimenten, experimenteel design 

in een experiment wordt de onafhankelijke variabele geoperationaliseerd door middel van een of verschillende manipulatie(s) . Vervolgens worden de onderzoekseenheden (meestal deelnemers) gerandomiseerd in verschillende condities, waarbij in elke conditie andere manipulaties worden toegepast. Hierna wordt de afhankelijke variabele gemeten. Deze opzet maakt het mogelijk om een *causaal** verband* tussen de onafhankelijke variabele en de afhankelijke variabele te onderzoeken.

Externe validiteit

de mate waarin de uitkomsten van de studie gegeneraliseerd kunnen worden naar de doelpopulatie. Wetenschappelijk onderzoek wordt vaak uitgevoerd in kunstmatige omstandigheden, zoals een laboratorium. Externe validiteit gaat in op de vraag in hoeverre de gevonden patronen ook buiten de onderzochte context gelden. Tegenwoordig worden geen verschillende soorten validiteit meer onderscheiden, hoewel deze termen nog wel voorbijkomen in de literatuur. Validiteit wordt gezien als een unitair construct, waarbij naar verschillende informatie gekeken kan worden om uitspraken te doen over de validiteit van een operationalisatie.

FF, FF-waarde

de FF-waarde is het quotient van de effectvariantie (MS_effect) en de errorvariantie (MS_error) in de context van variantieanalyse. Deze FF-waarde is verdeeld volgens de FF-verdeling die het mogelijk maakt om voor een gegeven FF-waarde en de beide bijbehorende vrijheidsgraden de pp-waarde uit te rekenen.

FF-verdeling

De verdeling van de F-waarde, bepaald door beide vrijheidsgraden van de F-waarde. De F-waarde die wordt berekend in een steekproef is per definitie afkomstig uit deze verdeling. Deze steekproevenverdeling kan gebruikt worden om de kans op een gegeven F-waarde te berekenen onder aanname van de nulhypothese (dat is, de pp-waarde). Deze verdeling ziet er als volgt uit.
[image]
Figuur W.2: De FF-verdeling voor drie groepen en 100 deelnemers als er in de populatie geen verband is (grijs), als er een zwak verband is (ω2=.01ω2=.01, rood), als er een middelsterk verband is (ω2=.06ω2=.06, oranje) en als er een sterk verband is (ω2=.14ω2=.14, groen).

Factor, factoren

een factor is in de context van variantieanalyse een categorische onafhankelijke variabele. In de context van designs is een factor een variabele die in een experiment wordt gemanipuleerd.

Falsificatie, falsifieren

een theorie wordt (deels) gefalsifieerd als er voldoende bewijs verzameld is dat er waarschijnlijk één of meer hypothesen van de theorie niet kloppen. Een belangrijke eis waaraan wetenschappelijke theorieën moeten voldoen, is dat duidelijk moet zijn hoe ze te falsifiëren zijn. Als niet duidelijk is welke observaties kunnen leiden tot falsificatie van een theorie, kan namelijk nooit geverifieerd worden of de theorie klopt: slechts confirmatie volstaat niet.

Frequenties, frequentie

frequenties zijn de aantallen datapunten binnen een gegeven meetwaarde (oftewel categorie). Frequenties worden vaak gepresenteerd in frequentietabellen en zijn alleen zinnig voor categorische variabelen.

Frequentietabel, frequentietabellen

een frequentietabel is een tabel waarin voor elke mogelijke meetwaarde de frequenties staan. Omdat alleen categorische variabelen een beperkt aantal meetwaarden hebben, worden alleen voor categorische variabelen frequentietabellen gegenereerd.

Frequentieverdeling, frequentieverdelingen

een frequentieverdeling is de combinatie van mogelijke meetwaarden en frequentie per meetwaarde van een variabele. Frequentieverdelingen zijn hoe verdelingen van categorische variabelen zich manifesteren.

Full disclosure

openheid is in wetenschappelijk onderzoek erg belangrijk. Full disclosure betekent dat onderzoekers bij hun onderzoek alle informatie meepubliceren die nodig is om het onderzoek te kunnen repliceren. Denk aan data en analysescripts voor statistische analyses, zoals R-scripts of SPSS-syntax, om de analyses te kunnen herhalen.

Gemiddelde, gemiddelden

een centrummaat om een datareeks van continue data te beschrijven, verkregen door alle datapunten op te tellen en het resulterende getal te delen door het aantal datapunten.

Generaliseren, generalisatie, generaliseerbaar, gegeneraliseerd, generaliseert

het doen van uitspraken over een populatie op basis van onderzoek uitgevoerd in een steekproef. Generalisatie is toegestaan bij aselecte steekproeven, maar wordt moeilijker als een steekproef niet aselect getrokken is.

Gepaarde tt-toets, gepaard

de gepaarde tt-toets is een tt-toets waarbij twee datareeksen vergeleken worden waarin elke datapunt in de ene datareeks te koppelen is aan precies één datapunt in de andere datareeks. Dit gebeurt als beide datareeksen niet onafhankelijk (maar afhankelijk, of gepaard) zijn, bijvoorbeeld als ze herhaalde metingen betreffen bij dezelfde onderzoekseenheden (zoals dezelfde deelnemers), of als de onderzoekseenheden in de twee datareeksen met elkaar in verband te brengen zijn, bijvoorbeeld als ze uit hetzelfde gezin komen.

Gepoolde

een gepoolde standaarddeviatie is een gemiddelde standaarddeviatie tussen meerdere steekproeven op een manier waarbij grotere steekproeven ook zwaarder worden gewogen.

Gestandaardiseerd, gestandaardiseerde

als een datareeks of variabele gestandaardiseerd is, betekent dit dat alle datapunten zijn omgezet in een z-score. Als een regressiecoëfficiënt gestandaardiseerd is, betekent dat dat deze is berekend uit een regressieanalyse waarin eerst alle voorspellers zijn gestandaardiseerd. Als een covariantie gestandaardiseerd is, is het de correlatie. Zie ook standaardiseren.

Gestratificeerde aselecte steekproef

bij het trekken van een gestratificeerde aselecte steekproef wordt de populatie eerst opgedeeld in een aantal subpopulaties aan de hand van bepaalde kenmerken die relevant zijn voor de onderzoeksvariabele, waarbij wordt bepaald welk aandeel elk van deze subpopulaties hebben in de totale populatie. Daarna wordt uit elke subpopulatie een aselecte steekproef getrokken, waarbij ervoor gezorgd wordt dat de verhouding tussen de subpopulaties in de steekproef gelijk is aan die in de populatie. Een gestratificeerde steekproef wordt ook wel een gelaagde steekproef genoemd. Als een steekproef aselect is, is het mogelijk om te generaliseren van de steekproef naar de populatie. Een aselecte steekproef is een vorm van een probability sample.

Helling, hellingscoëfficiënt

de hellingscoëfficiënt drukt uit hoe steil een lijn in een grafiek stijgt. De helling is de toename in de variabele op de y-as (meestal, maar niet altijd, de afhankelijke variabele) als de variabele op de x-as met 1 toeneemt. Deze helling kan ook negatief zijn. In dat geval is de toename in de variabele op de y-as dus een afname, oftewel, de variabele op de y-as neemt met een bepaald getal af als de variabele op de x-as met 1 toeneemt. Binnen regressieanalyse geldt dat de regressiecoëfficiënten de hellingscoëfficiënten zijn die corresponderen met de voorspellers, behalve de eerste regressiecoëfficiënt, het intercept.

Homoscedastiteit

homoscedastiteit wordt gebruikt in de context van variantieanalyse, en geldt als de varianties van alle groepen gelijk zijn. Het antoniem is heteroscedastiteit: de situatie waarin verschillende groepen verschillende spreiding vertonen.

Indicator, indicatoren

een variabele die rechtstreeks wordt gemeten bij onderzoekseenheden (meestal deelnemers). Operationalisaties van constructen bestaan uit een of meer indicatoren, die dan ook wel stimuli of items worden genoemd. De antwoorden van deelnemers op vragen in een vragenlijst zijn bijvoorbeeld indicatoren. In een meetmodel worden indicatoren weergegeven in rechthoeken.

Indruksvaliditeit

indruksvaliditeit (Engels: face validity) heeft betrekking op hoe valide een operationalisatie op het eerste gezicht overkomt. Tegenwoordig worden geen verschillende soorten validiteit meer onderscheiden, hoewel deze termen nog wel voorbijkomen in de literatuur. Validiteit wordt gezien als een unitair construct, waarbij naar verschillende informatie gekeken kan worden om uitspraken te doen over de validiteit van een operationalisatie.

Inhoudsvaliditeit

inhoudsvaliditeit (Engels: content validity) heeft betrekking op de mate waarin de inhoud van een operationalisatie overeenkomt met de inhoud van het te meten of te manipuleren construct. 

Intercept

in de context van regressieanalyse is het intercept de waarde die de afhankelijke variabele heeft als de onafhankelijke variabele de waarde 0 heeft. Het is de eerste term in het regressiemodel: β0 (in de populatie, of als gestandaardiseerde regressiecoëfficiënt), B0 of b0 (als ruwe oftewel ongestandaardiseerde *regressiecoëfficiënt).

Interkwartielafstand (IKA, ook interquartile range, IQR): 

een spreidingsmaat: de afstand tussen het eerste en derde kwartiel.

Interval

interval kan twee dingen betekenen. Ten eerste is een interval een gebied tussen twee getallen in. Een betrouwbaarheidsinterval is hiervan een voorbeeld. Ten tweede wordt de term gebruik om een meetniveau te beschrijven waarbij het interval tussen twee opeenvolgende meetwaarden altijd even groot is (zie het intervalniveau).

Intervalniveau, intervalvariabele, intervalmeetniveau

een continu meetniveau waarbij de verschillende meetwaarden niet alleen ten opzichte van elkaar geordend kunnen worden, maar waarbij bovendien geldt dat het interval (de afstand) tussen twee opeenvolgende meetwaarden altijd even groot is. Bijna alle psychologische variabelen hebben het intervalniveau, zoals self-efficacy en need for cognition. Bovendien hebben variabelen op het intervalniveau meer power dan categorische variabelen. In psychologisch en onderwijswetenschappelijk onderzoek worden variabelen daarom bij voorkeur op het intervalniveau geoperationaliseerd.

Kurtosis